kutubhona

Унинг манфаатига эгалик қилиш кофирдан мусулмонга ўтиши бу сифатни ҳамда бу ердан тўланиши лозим бўлган хирожни ўзгартирмайди. Чунки хирож эгаликка эмас, фатҳ қилиниб аҳли қўлида қолдирилган ерга боғлиқдир.

Ким ер манфаатига эгалик қилса бу манфаатни сотиб юбориши ва унинг пулини талаб қилиб олиши мумкин. Чунки манфаатлар олди-сотди қилинади ва уларнинг пулига ҳақли бўлинади. Ҳеч ким, ҳатто мусулмонлар халифаси ҳам бу ерни унинг соҳибидан тортиб олиш ҳуқуқига эга эмас. Абу Юсуф бундай деди: «Қайсики ерни имом куч билан фатҳ қилиб, уни тақсимлаб беришни мақбул кўрмаган бўлса ва худди Умар ибн Хаттоб р.а. Савод ерида қилганидек уни ўз аҳли қўлида қолдириш фойдали, деган фикрга келган бўлса, буни қилиш унинг ҳуқуқи бўлиб, у хирож ери бўлади. Шундан кейин уни улардан тортиб ололмайди. Зеро у уларнинг мулки бўлиб, уни бир-бирига мерос қолдиришади, сотишади ва уларга хирож солинади. Волийлар кимга Савод еридан бирон ерни бўлиб берган бўлса улардан кейин келадиган халифаларнинг буни рад қилиши ва уни ўша одам қўлидан тортиб олиши – бу одам ворис бўладими ёки сотиб олган бўладими бунинг фарқи йўқ – ҳалол бўлмайди. Аммо агар волий ерни биттасининг қўлидан олиб бошқасига бўлиб берган бўлса бу тортиб олиш ҳисобланиб, биттасидан тортиб олиб бошқасига берган бўлади. Демак имомнинг одамлардан бирига бирон мусулмоннинг ва бирон муоҳиднинг ҳаққини бўлиб бериши ҳалол бўлмайди, у бундай қилолмайди. Имом мусулмоннинг ёки муоҳиднинг қўлидан ана шундан бирон нарсани фақат тўлаши вожиб бўлган ҳақ йўл билангина олиши мумкин. Демак имом уни шу мусулмон ёки муоҳид тўлаши вожиб бўлган ана шу нарса йўли билангина олади». Шунга кўра агар давлатнинг мусулмонлар муҳтож бўлиб қолган бирон манфаат сабабли хирож ерларидан бирини олиб қўйишига эҳтиёж туғилса у ҳолда давлат шу ер эгасига ернинг ўзига эгалик пулини эмас, балки унинг манфаатига эгалик пулини тўлаши лозим бўлади. Чунки хирожий ернинг эгаси ернинг ўзига эмас, балки ундан келадиган манфаатга эгалик қилади, холос. Чунки ернинг ўзига эгалик мусулмонларнинг мулкидир. Шунинг учун давлат ер эгасига у эга бўладиган манфаат пулини – бу манфаат катта бўладими ёки кичикми фарқи йўқ – тўлаши керак ва бу ерга қурилган бино ёки экилган дарахт пулини тўлаш билангина чекланмаслиги керак. Чунки давлатнинг бу билангина